Η αρχαία ελληνική λέξη «ήθος», στην πρώτη σημασία της, που τη συναντά κανείς και στον Ηρόδοτο και στον Ηράκλειτο, σημαίνει απλά «τόπος», «ενδιαίτημα», «διαμονή». Και είναι πολύ ενδιαφέρον, σύμφωνα με τα γραφόμενα του κ. Κ. Γεωργουσόπουλου, το πώς αυτή η λέξη από την τοπική και ποσοτική έννοιά της, πήρε ποιοτική σημασία και άρχισε να σημαίνει τρόπο και συμπεριφορά.
Ένας τόπος όμως που καθορίζεται και περιγράφεται από τη γεωγραφική θέση του, το κλίμα του, τη γραπτή και άγραφη, την κτισμένη και άκτιστη ιστορία του, μπορεί να έχει ήθος; Και αντίστροφα το ήθος, το συλλογικό ήθος, στη διαμόρφωση του οποίου σίγουρα συμβάλλουν οι πολιτισμοί και οι καταγωγές των τοπικών μικροκοινωνιών μπορεί να γεννήσει τον χαρακτήρα ενός τόπου, μιας πόλης ή ενός συνόλου έστω χωριών;
Ταξιδεύοντας...
Αυτά σκεφθόμουν, καθισμένος σε «θέση-παράθυρο», στο πούλμαν του ΚΤΕΛ της γραμμής Αθήνα - Καρδίτσα. Οχι! Δεν μου αρέσουν πάντα τα ταξίδια με το αυτοκίνητο. Τα ταξίδια με το πούλμαν προσφέρονται για περισυλλογή και πέρα από τη βαρβαρότητα των τραγουδιών που επιβάλλει συχνά ο οδηγός τους, προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία συν-χνωτισμού με τους ανθρώπους που κατευθύνονται σε έναν τόπο, όχι για αναψυχή, αλλά, απλά, γιατί κατάγονται από αυτόν. Και εσύ, ο ανώνυμος επιβάτης, δεν έχεις παρά να αφουγκρασθείς ντοπιολαλιές και πληροφορίες που μπορεί να μη σε αφορούν. ΄Η μήπως όχι;
Δεν διάλεξα όμως ένα τυχαίο δρομολόγιο.
Πάντα με εκνεύριζε η διαδρομή που από τη Λαμία διασχίζει την Ξυνιάδα, φθάνει στον Δομοκό και κατηφορίζει προς το Νέο Μοναστήρι, και από εκεί, μέσα από κάμπο ατέλειωτο, οδηγεί στην Καρδίτσα. Οποιος την πραγματοποιήσει δεν έχει καταλάβει τίποτε, ή σχεδόν τίποτε, από τη γεωγραφία της πόλης και της ευρύτερης περιοχής της.
Αντίθετα, υπάρχει μια διαδρομή που το ΚΤΕΛ την πραγματοποιεί μία φορά στο τόσο! Που μετά τις στροφές του Δομοκού οδηγεί στο άσημο χωριό Βελεσιώτες και από εκεί προς Εκάρα, Λιοντάρι, στα ριζά των βουνών, κάτι μεταξύ κάμπου και βουνού και ευθεία προς την Καρδίτσα, την οποία τη βλέπει κανείς να ξεπροβάλλει με όλη της τη μεγαλοπρέπεια όχι καταμεσής του κάμπου (όπως π.χ. οι Σοφάδες), αλλά κάπου προς τις ανατολικές υπώρειες των Αγράφων και να περιτριγυρίζεται από ταπεινά ποτάμια, που λίγο παρακάτω οι αγρότες «ρουφούν» και την τελευταία σταγόνα τους.
Είχα ερωτευθεί εδώ και πολλά χρόνια αυτό το τοπίο. Και πάντα απορούσα, γιατί δεν βρέθηκε κανένας χριστιανός να προτείνει μια νέα χάραξη της Εθνικής οδού Λαμίας - Καρδίτσας από τη Σπερχειάδα προς το Λιοντάρι με κριτήριο το υπέροχο τοπίο που αντικρίζει κανείς προς τα Αγραφα, προς τον Θεσσαλικό Κάμπο και προς την πόλη της Καρδίτσας. Και ας τη μισούσα κάποτε την Καρδίτσα!...
Η πόλη
«Θλιμμένες πόλεις που μπροστά μου εμφανίζεστε, στο όποιο φως του δειλινού, που την ασχήμια σας καλύπτει. Θλιμμένες πόλεις που μπετό και άσφαλτος τα σπλάχνα σας μορφώνει, την φτώχεια την κληρονομική, μεσ' τα τοπία τα μολυσμένα., Θλιμμένες πόλεις, αχ πόσο θάθελα να φύγω μακριά σας, μα κάτι με κρατάει κοντά σας, θλιμμένος άνθρωπος κι εγώ....» έγραψε κάποτε ο ποιητής. Και αναφερόταν σίγουρα και στην Καρδίτσα, μια πόλη με ένα πληθυσμιακό μείγμα πεδινών Καραγκούνηδων και ορεινών Αγραφιωτών. Και είχε άλλοτε το χάλι της αυτή η πόλη. Περνούσες από τη δημοτική αγορά της, που βρωμούσε, και πατούσες πάνω στις λάσπες τις οποίες άφηναν τα τρακτέρ που μπαινόβγαιναν μέσα στην πόλη. Και ούτε μια πλατεία της προκοπής. Περνούσες από τον Παυσίλυπο και σε έπιανε θλίψη. Ηταν σκληρό να είσαι νέος και να ζεις σε μια τέτοια πόλη, σκέφτηκα κάποτε. Αφήστε που η γειτνίαση και η αναπόφευκτη σύγκριση με το σημαντικότερο αστικό κέντρο των Τρικάλων, άλλοτε πρωτεύουσα του ενιαίου νομού Τρικάλων - Καρδίτσας, ήταν τόσο συντριπτική...
Και περνούσα τακτικά από την Καρδίτσα, γιατί ήταν μία από τις πόλεις εισόδου στον μαγικό χώρο των αγαπημένων μου Αγράφων. Διαβάζοντας δε τους μεγάλους περιηγητές του περασμένου αιώνα, που μιλούσαν για μια Γκραντίτσα (στα σλαβικά κωμόπολη) περιτριγυρισμένη με δάση, δεν έπαυα να καταριέμαι τους σημερινούς γεωργούς που δεν σέβονται τη φύση ούτε στα σημεία επαφής των ιδιοκτησιών τους, έτσι για να αφήσουν λίγο πράσινο σε έναν κάμπο που τα καλοκαίρια μοιάζει με καταραμένος, τότε που ακόμη χειρότερα καίνε τα χωράφια τους και μαζί τους καίνε και κάθε μορφής ζωή.
Τα χρόνια όμως πέρασαν και η Καρδίτσα είχε την τύχη να έχει άξιους δημάρχους και ανθρώπους σαν τους Αθαν. Κανταρτζή και Β. Αρχοντή. Κάντε μια βόλτα και θα διαπιστώσετε το γιατί!
Το μνημειακό κτίριο της δημοτικής αγοράς έχει αναδειχθεί σε πανελλήνιας σημασίας αρχιτεκτόνημα.
Το πάρκο του Παυσίλυπου πανέμορφο και καθαρό, η πλατεία Ελευθερίας και οι γύρω πεζόδρομοί της σφύζουν από ζωή και πιτσιρικαρία. Παλιά θαυμάσια νεοκλασικά κτίρια έχουν ανακαινισθεί και υπάρχει πολιτιστική ζωή και διάθεση εθελοντισμού με οργανώσεις σαν τους «Φίλους της Φυσικής Ζωής», που διευθύνουν ο Κ. Σπύρου και η Χρ. Βασιλάκου.
Η Ελλάδα αλλάζει;
Χαίρεσαι πια λοιπόν να περνάς και από την Καρδίτσα, στον δρόμο για τα Αγραφα. Ή μάλλον στους δρόμους για τα Αγραφα! Γιατί πέρα από αυτόν, που έγινε πανελλήνια γνωστός λόγω του τουρισμού που έχει αναπτυχθεί γύρω από τη Λίμνη Πλαστήρα, δηλαδή τον δρόμο Καρδίτσας - Μητρόπολης - Μεσενικόλα, υπάρχουν και άλλοι, και επιτρέψτε μου να το γράψω (χωρίς φόβο και χωρίς πάθος!), πολύ ωραιότεροι. Να, σαν τον δρόμο που οδηγεί από την Καρδίτσα προς το Καλλίθηρο, και από εκεί προς την Καστανιά και προς τα Ανατολικά Αγραφα.
Η οροσειρά
Φυσικά και ήμουν τυχερός να έχω για συνοδηγό μου τον Βασίλη Τσαντήλα. Οχι με την ιδιότητα του προέδρου της Ενωσης Αγραφιώτικων Χωριών, αλλά με την ιδιότητα του ανθρώπου που και νοιάζεται για τον τόπο του αλλά και έχει ιδέες που παλεύει για να τις πραγματοποιήσει.
Αφήσαμε λοιπόν πίσω μας την Καρδίτσα (και να μου επιτρέψει ο τωρινός δήμαρχός της να του πω ότι η σήμανση είναι ακόμη ελλιπής για τους ταξιδιώτες) και κατευθυνθήκαμε προς τον Καλλίθηρο.
Μπροστά μας, σε μια μεγάλη ευθεία, ξεδιπλώθηκε ένα πρώτο πανόραμα των μεγαλόπρεπων κορυφών των Αγράφων. Προς τα αριστερά η Βουλγάρα που προσεγγίζεται πιο εύκολα από τη Φουρνά Ευρυτανίας. Στο κέντρο το Καπροβούνι, πιο δεξιά, στα ΒΔ, ο Ιταμος.
Στην πρώτη μεγάλη διασταύρωση πηγαίνουμε δεξιά προς Καστανιά και στο 25ο χλμ. από την Καρδίτσα, στα αριστερά μας (υπάρχουν πινακίδες) ένας ταπεινός χωματόδρομος μας οδηγεί προς Ιταμο, Μέγδοβα και Καροπλέσι. Το τοπίο μαγευτικό και η κάθε στροφή του δρόμου προσφέρει και μια καινούργια θέα στα μεγαλόπρεπα Αγραφα. Διασχίζουμε τον Μέγδοβα ή Ταυρωπό ποταμό και στο νου μας αναπόφευκτα έρχεται η πόλη του ημίθεου Ηρακλή που πάλεψε με τον φοβερό Ταυρωπό για το χατίρι μιας γυναίκας. Πάλεψαν, και ο Ηρακλής νίκησε. Πάλεψαν, και ο Ταυρωπός ηττήθηκε, αλλά παρ' όλα αυτά και παρά τα φράγματα εξακολουθεί να κυλάει και σήμερα τα ορμητικά νερά του.
Τότε «ήθος» σήμαινε τόπος. Τώρα η έλλειψή του σημαίνει δυναμίτες, χλώρια και παράνομα δίχτυα για να αφανισθεί και η τελευταία πέστροφα της γης των αρχαίων Δολώπων.
Τώρα σημαίνει λαθροκυνήγι μεγάλης έκτασης που αφανίζει τα παπιά τα οποία ξεπέφτουν στο φράγμα, τα ζαρκάδια που απέμειναν ζωντανά στην άλλοτε κοιλάδα της Νεβρόπολης.
Και εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει ένας Εθνικός Δρυμός Αγράφων, υπάρχουν ακόμη χωριά αφημένα στη φτώχια τους και στην εγκατάλειψη. Σαν το απομονωμένο αλλά πανέμορφο Καροπλέσι, που στα 2000 μ.Χ. τα 60.000 στρέμματά του ανήκουν κατά 50% σε τσιφλικάδες, κατά 50% στο Δημόσιο και κατά 0% στον δήμο της περιοχής!
Στο 37ο χλμ. από Καρδίτσα φθάνουμε στις ξύλινες καλύβες του δασικού χωριού που έφτιαξε μέσα στο ελατόδασος το υπουργείο Γεωργίας, και το οποίο θα λειτουργήσει από το επόμενο καλοκαίρι και από εκεί κατηφορίζουμε προς το φράγμα της Λίμνης Πλαστήρα.
Ο φύλακάς του Σέφης Μπαλτζής έχει σίγουρα πολλά να διηγηθεί για το πώς ο τόπος που περιβάλλει τη λίμνη αλλάζει μέρα με την ημέρα εξαιτίας του τουρισμού.
Υπάρχουν και καλές και κακές παρεμβάσεις. Στις πρώτες το Κέντρο Οικοπεριπέτειας, που λειτουργεί στα Καλύβια Πεζούλας και που το διευθύνει ένας νέος άνθρωπος, ο Δημήτρης Χαραλαμπίδης. Στις δεύτερες, η ανυπαρξία ευαισθησίας προς την αρχιτεκτονική παράδοση των Αγράφων μέσα από νεόκτιστα και κακόγουστα κτίσματα, σε έναν τόπο που αν μη τι άλλο τα πολυάριθμα μοναστήρια και οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες του μαρτυρούν έναν πολιτιστικό πλούτο...
Οκτώ χλμ. από το φράγμα, περνάμε από το χωριό Μπελοκομύτης, όνομα περίεργο, που σύμφωνα με την τοπική παράδοση αποτελεί σύνθετο από τις λέξεις μπελοκό (που σημαίνει τόπο γυαλιστερό) και μύτη (από ένα αντέρεισμα στα ανατολικά του χωριού σε σχήμα μύτης). Δυτικά του χωριού αξίζει κανείς να επισκεφθεί την Καρίτσα και από εκεί το περίφημο μοναστήρι της Παναγίας της Πελεκητής (στα 1.400 μ. υψόμετρο) και αν υπάρχει χρόνος να ανέβει ως τα Μεγάλα Βραγγιανά και το Τρουβάτο, την καρδιά των Αγράφων.
Μπελοκομύτης και με βόρεια κατεύθυνση, σε 4 χλμ. προσεγγίζουμε το Νεοχώρι, που προσφέρει μια μαγευτική θέα προς τη λίμνη και σε άλλα 6 χλμ. τα Καλύβια Πεζούλας, που έχει αρχίσει να αναπτύσσει τα τελευταία χρόνια μια έντονη τουριστική δραστηριότητα.
Ακόμη 5 χλμ. και φθάνουμε στο Κρυονέρι, στο ΒΔ άκρο της λίμνης και σε 10 χλμ. στη διασταύρωση προς τον Μεσενικόλα (παλιά πρωτεύουσα του Δήμου Νεβρόπολης, όπου βρίσκεται και το μικρό εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής του 16ου αιώνα) και προς το Μορφοβούνι, τη γενέτειρα του Νικόλαου Πλαστήρα, αλλά και του σημαντικού νεοέλληνα ζωγράφου Δημ. Γιολδάση που κατάφερε να αποτυπώσει όσο κανείς άλλος τον μόχθο της θεσσαλικής γης.
Από εκεί κατηφορίζουμε προς τη Μητρόπολη και αποχαιρετούμε τα Αγραφα κατευθυνόμενοι προς την Καρδίτσα έχοντας πραγματοποιήσει μέσα σε δύο με δυόμιση ώρες μια περίφημη διαδρομή, που ειδικά τώρα την Ανοιξη έχει πολλά να προσφέρει στον υποψήφιο επισκέπτη της.
Οχι, δεν τη φοβόμαστε πια την Καρδίτσα και τον κάμπο της, παρ' ότι το περίφημο δημοτικό τραγούδι του Θύμιου Γάκη θα μας θυμίζει πάντα ότι «Καλά ήσουν Θύμιο μ' στ' Αγραφα, τι γύρευες στον κάμπο;».
Από τόπος προς αποφυγή, έχει γίνει ένας ευχάριστος τόπος διέλευσης και γιατί όχι και παραμονής. Ετσι όπως αρμόζει σε μια πραγματική πύλη εισόδου προς τον κόσμο των Αγράφων. Προς τον κόσμο των βουνών και των ποταμιών, τον τόπο που σημαίνει ΗΘΟΣ.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ
ν Πώς να πάτε: Αθήνα - Λαμία - Δομοκός - Καρδίτσα ή Θεσσαλονίκη - Λάρισα - Τρίκαλα - Καρδίτσα.
ν Πού να μείνετε: Στην Καρδίτσα, στο όμορφο νεοκλασικό κτίριο του ξενοδοχείου Αρνη (τηλ. 0441-22167). Μια πιο φθηνή λύση, το φθηνό και καθαρό ξενοδοχείο Αύρα (τηλ. 0441-21523). Στην περιοχή της λίμνης: στην Καστανιά (94155), στο Νεοχώρι (93190-1), στα Καλύβια Πεζούλας (92448), στον Μεσενικόλα (95419). Δυστυχώς είναι κρίμα που σε ολόκληρα τα Αγραφα δεν υπάρχει ούτε ένα ορειβατικό καταφύγιο, την ίδια στιγμή που κάποιοι κατασκευάζουν 2ο καταφύγιο στον Κιθαιρώνα (40 χλμ. από την Αθήνα!)
ν Μην ξεχάσετε: Να αγοράσετε τοπικά προϊόντα (μέλι, βότανα και τσάι του βουνού, γαλακτοκομικά προϊόντα). Να φάτε στο εστιατόριο- πεστροφοτροφείο του Δήμου Μίσσα, δίπλα στο ποτάμι του Κύρενταν, κοντά στο Καροπλέσι. Να δοκιμάσετε το περίφημο κόκκινο-μπρούσκο κρασί των Αγράφων, αλλά και το ντόπιο τσίπουρο.
ν Χρήσιμα τηλέφωνα: ΚΤΕΛ (0441-21411), Νομαρχιακή επιτροπή Τουρισμού (21592), Κέντρο Οικοτουρισμού Ταυρωπός (0441-92552).
